“კიბო სიტყვაა და არა წინადადება.”
John Diamond
დიახ, სამწუხაროდ არსებობს რაღაცე(ე)ბი, რასაც ვერ შევცვლით, არსებობს მოვლენები, როლებიც შეუქცევადია; არსებობს გზა, რომელიც მაინც უნდა გავიაროთ, მაგრამ ნამდვილად არ არსებობს განაჩენი, რომლის წინაააღმდეგ წასვლაც არ შეგვეძლება. დიახ, ჩვენს საუკუნეში კიბო განაჩენი უკვე აღარ გახლავთ! ის განკურნებადია, თუ კი დროზე შეძლებ მის დანახვას.
მაინც რა არის კიბო? ამის გაგებაში ეს ვიდეო დაგეხმარება:
როგორც ვიდეოში იყო ნახსენები, მკერდის კიბო ქალთა სიმსივნეების სიხშირის ხუთეულში საპატიო პირველ ადგილს იკავებს. აშშ- ს სტატისტიკით მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ყოველი 8 ქალიდან 1 – ს მკერდის კიბოს დიაგნოზს უსვამენ. ამ ქვეყნის მასშტაბით საშუალოდ ყოველ 3 წუთში მკერდის კიბოს 1 დიაგნოზი ისმება, ხოლო ყოველ 13 წუთში კი 1 ქალი კვდება ამ მიზეზით. ამ ფონზე კი თვით ამერიკის მოსახლეობის მხოლოდ ნახევარია ჩართული სკრინინგის პროგრამაში, რომელსაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ამ დაავადების გამოვლენაში. თუმცა, აჯობებს, თავიდან დავიწყოთ…
რა არის და საიდან ჩნდება მკერდის კიბო?
მკერდის კიბო სარძევე ჯირკვლის უჯრედების უკონტროლო ზრდისა და გამრავლების შედეგია. უკვდავების იდეა ყოველთვის მიმზიდველი არ გახლავთ. სწორედ ასეთია კიბოს შემთხვევაც.
ჯანსაღ ორგანიზმში უჯრედები მუდმივად ახლდება და მრავლდება. ამ პროცესს სპეციალური გენები აკონტროლებენ, რომელთა მოვალეობაც დაავადებული და დაბერებული უჯრებების “შეცნობა” და მათი ახალი, ჯანსაღი ანალოგებით ჩანაცვლებაა. თუმცა დროთა განმავლობაში ხდება ისეც, რომ გენების მუტაციის გამო ეს მექანიზმი მუშაობას წყვეტს, არაჯანსაღი უჯრედი კი აგრძელებს გამრავლებას და დაავადებულ უჯრედთა ჯგუფი – სიმსივნე ყალიბდება.
თუმცა ეს ყველაფერი არ არის; წარმოქმნილი სიმსივნე შეიძლება 2 ტიპის: კეთილ და ავთვისებიანი იყოს. კეთილთვისებიანი სიმსივნე ძალიან ჰგავს სარძევე ჯირკვლის ნორმალურ ქსოვილს, ნელა იზრდება, არ იჭრება ჯანსაღ ქსოვილებში და არც მეტასტაზებს იძლევა განსხვავებით ავთვსებიანისაგან, რომელიც გაცილებით სწრაფად მზარდია და შეუძლია, ორგანიზმის სხვა სისტემებიც დააზიანოს.
როგორი შეიძლება იყოს მკერდის კიბო?
ამ ამბავში კარგად და თითქმის პროფესიონალურადაც რომ გავერკვეთ, პატარა ექსკურსი დაგვჭირდება სარძევე ჯირკვლისა და მკერდის ანატომიაში. სარძევე ჯირკვალში რამდენიმე ძირითადი ფუნქციური ერთეული გამოიყოფა; ესენია წილაკი და სადინარი, რომელთა გარშემოც ცხიმოვანი ქსოვილია განვითარებული (იხ. ფოტო). წილაკების ფუნქცია ძუძუთი კვების დროს რძის წარმოქმნაა, სადინრები კი მილების ფუნქციას ასრულებენ და რძე დვრილამდე მიაქვთ.
პირველ რიგში გაითვალისწინეთ, რომ როცა ვახსენებთ მკერდის კიბოს, ვგულისხმობთ ავთვისებიან პროცესს, რომელიც განვითარების მიხედვით რამდენიმე სახეობის შეიძლება იყოს. ესენია:
- კარცინომა in situ, ანუ კიბო, რომელიც მრავლდება სარძევე ჯირკვლის სადინარებში ან წილაკებში და იშვიათად იძლევა მეტასტაზებს ლიმფურ და სისხლის მიმოქცევის სისტემაში.
- ინვაზიური, რომელიც შემოფარგლული არ ან აღარ გახლავთ, ჯანსაღ ქსოვილებში იჭრება და მეტასტაზირებს.
აი ასე გამოიყურება განსხვავება სადინრის კარცინომა in situ – სა და ინვაზიურ კარცინომას შორის:
ამ განსხვავებას პრინციპული მნიშვნელობა აქვს მკურნალობისა და მისი შედეგის პროგნოზირებისათვის, რადგანაც in situ კარცინომა მეტ დროსაც გვაძლევს ამისთვის და უკეთეს შედეგსაც, ინვაზიური კიბოს პროგნოზი კი სამწუხაროდ გაცილებით ცუდია.
ვის ემუქრება მკერდის კიბო?
მკერდის კიბოსგან დაზღვეულნი არავინ ვართ, თუმცა არსებობს გარკვეული რისკ – ფაქტორები, რომელთა გათვალისწინება ნამდვილად გამოგვადგება:
- ასაკი: მკერდის კიბო შედარებით იშვიათია 25 წლამდე ქალებში, თუ საქმე არ გვაქვს გენეტიკური ფაქტორებით განპირობებულ ოჯახურ შემთხვევებთან. შემთხვევათა 77% სწორედ პოსტმენოპაუზურ პერიოდში, 50 წლის შემდეგ ვითარდება. დიაგნოსტიკის საშუალო ასაკი 61 წელია.
- პირველი მენსტრუალური ციკლის (მენარქეს) ასაკი: აღმოჩნდა, რომ 11 წელზე უმცროს ასაკში პირველი მენსტრუაცია 20 % – ით ზრდის მომავალში სიმსივნის განვითარების რისკს.
- ასაკი პირველი მშობიარობისას: 20 წელზე უმცროს ასაკში მშობიარობისას რისკი 50% – ით მცირეა, ვირე 35 წლის შემდეგ ნამშობიარებ ან არანამშობიარებ ქალებში.
- მკერდის კიბოთი დაავადებული ნათესავები: ოჯახური ისტორია დაავადებულთა მხოლოდ 13 % -ში ვლინდება, თუმცა ოჯახური ისტორიის მქონე ქალთა 87% -ს უვითარდება მკერდის კიბო.
- ბიოფსიები: მრავალჯერადად ჩატარებული ბიოფსიის შემდეგ სიმსივნის განვითარების რისკი იზრდება.
- ესტროგენების მოქმედება: პოსტმენოპაუზურ პერიოდში ქალებში ჰორმონოთერაპია მცირედ ზრდის მკერდის კიბოს რისკს. რისკი იზრდება ესტროგენების და პროგესტერონის კომბინაციის გამოყენებისას.
- რადიაცია: სამკურნალო თუ სხვა სახის დასხივება დიდი ოდენობით ზრდის სიმსივნის რისკს.
- სიმსუქნე: 40 წლამდე ქალებში ეს რისკი დაბალია, თუმცა პოსტმენოპაუზურ პერიოდში მატულობს ცხიმოვნი ქსოვილის მიერ ესტროგენების ჭარბი სინთეზის გამო. რაც მეტია წონა, მით მეტია მკერდის კიბოთი დაავადების პროცენტი.
- ეთნიკური წარმომავლობა: აღმოჩნდა, რომ მკერდის კიბო ლეტალური გამოსავლით ყველზე ხშირი აფროამერიკელ ქალებშია მიუხედავად იმისა, რომ მათთვის დასმული დიაგნოზების რაოდენობა თეთრკანიან მოსახლეობასთან შედარებით ნაკლებია.
როგორ შევნიშნოთ მკერდის კიბო ადრეულ სტადიაზე?
მკერდის კიბოს ადრეულ დიაგნოზს 40 % – ში უსვამენ სწორედ იმ ქალებს, რომლებმაც თავად აღმოაჩინეს სიმსივნე! გახსოვდეთ, რაც უფრო ადრე აღმოაჩენთ მას, მით მეტია გამოჯანმრთელების ალბათობა!
გარეგანი ნიშნები:
- აუცილებლად დაიწყეთ ჩვეულებრივი დათვალიერებით: დაათვალიერეთ დვრილები, მათი ფორმა. ყურადღება მაიქციეთ ჩაბრუნებულ, გადასწორებლ დვრილებს, მათ გამკვრივებას, შეშუპებას და სისხლიან ან უსისხლო გამონადენს.
- ყურადღება მიაქციეთ ძუძუს ფორმის შეცვლას, მუდმივ უსიამოვნო შეგრძნებას, კანის დანაოჭებას,ფერის ცვლილებას, მკერდის ქსოვილის სტრუქტურის შეცვლას, რომელსაც გრძნობთ შეხებით, ლიმფური კვანძების გადიდებას, ბეჭის ან იღლიის მიდამოს შესიებას.
თუმცა ადრეულ სტადიებზე ეს ცვლილებები ხშირად არც შეიმჩნევა. ამ პერიოდში სიმსივნის აღმოსაჩენად საუკეთესო და უნივერსალური საშუალება თვითგასინჯვის პროცედურაა, რომელიც საკმაოდ მარტივია და არც დიდ დროს წაგართმევთ. გასინჯვა შეგიძლიათ ჩაიტაროთ შხაპის მიღების დროსაც, თუმცა გაითვალისწინეთ, რომ თვითგასინჯვა რეკომენდებულია ჩატარდეს მენსტრუაციული ციკლის ერთსა და იმავე დღეს, მაგალითად მენსტრუაციის დაწყებიდან მე-5-ე, მე-6-ე დღეს, როდესაც სარძევე ჯირკვალი მოდუნებულ მდგომარეობაშია. ამ ვიდეოში დეტალურადაა ნაჩვენები თვითგასინჯვის პროცესი:
► ნებისმიერი კვანძის, მტკივნეულობის ან ზემოთ ჩამოთვლილი ნიშნის აღმოჩენის შემთხვევაში ნუ დააყოვნებთ! სასწრაფოდ მიმართეთ ექიმს!
როგორ სვამენ მკერდის კიბოს დიაგნოზს?
თუ თქვენი მკურნალი ექიმი ეჭვს მკერდის სიმსივნეზე მიიტანს, აუცილებლად დაგინიშნავთ მამოგრაფიას. მამოგრაფია სარძევე ჯირკვლის ქსოვილის რენდგენოლოგიური გამოკვლევაა, რომელსაც შეუძლია, ჯანსაღ ქსოვლში ამოიცნოს შეცვლილი, სიმსივნური უჯრედები და მოგვცეს მათი გრაფიკული გამოსახულება. ეს მეთოდი მხოლოდ სავარაუდო დიაგნოზის დასადასტურებლად კი არა, მასობრივი სკრინინგისთვისაც გამოიყენება. ამ ვიდეოში დეტალურადაა აღწერილი პროცედურის მსვლელობა:
მამოგრაფიის შემდგომ, თუკი დადასტურდება სიმსივნის არსებობა, საჭირო იქნება ბიოფსია. ბიოფსიის ძირითადი არსი სიმსივნის ქსოვილიდან უჯრედების აღება, მათი გამოკვლევა და იმის დადგენაა, როგორი ტიპისაა სიმსივნე და რომელ სტადიასთან გვაქვს საქმე:
გამოკვლევებთან დაკავშირებით დამატებითი ინფორმაციისთვის იხილეთ: ბმული
რას ნიშნავს მკერდის კიბოს სტადიები?
ბიოფსია და სხვა გამოკვლევების შედეგები საშუალებას მოგვცემს, განვსაზღვროთ, რომელი სტადიის სიმსივნე აქვს ავადმყოფს. მკერდის კიბოს სტადია გვიჩვენებს სიმსივნის განვითარებისა და დიფერენციაციის ხარისხს და 4 მახასიათებლით განისაზღვრება:
- სიმსივნის ზომით;
- სიმსივნის გავრცელების არსებობით /ხარისხით;
- სიმსივნის ლიმფურ კვანძებში გავრცელებით;
- მეტასტაზირების არსებობითა და მისი ხარისხით.
ამ მაჩვენებლებით გამოიყოფა მკერდის კიბოს 5 სტადია. რაც უფრო დაბალი სტადიისაა კიბო, მით კეთილსაიმედოა პროგნოზი პაციენტისთვის.
დამატებითი ინფორმაცია მკერდის კიბოს სტადიებსა და დიფერენციაციაზე.
როგორ მკურნალობენ მკერდის კიბოს?
გამოკვლევების შემდგომ დღის წესრიგში დგება მკურნალობის საკითხიც. არსებობს მკურნალობის 3 ძირითადი მეთოდი:
- ქირუგიული მკურნალობა: რაც თავის მხრივ მრავალფეროვანია და ითვალისწინებს მკერდის კიბის განვითარების სტადიებს ტიპსა და სხვა მონაცემებს. ადრეული დიაგნოსტიკის საშუალებების გაჩენასთან ერთად ქირურგიული ჩარევის მასშტაბები შემცირებულია, მაგრამ რიგ შემთხვევებში საჭიროა – რადიკალური მასტექტომია, სარძევე ჯირკვლის სრული მოკვეთა ლიმფური კოლექტორების ჩათვლით (იღლიის, ბეჭქვეშა და ლავიწქვეშა არეების ლიმფური სისტემა). თუმცა ოპერაციის მასშტაბების შემცირება “მოდარაჯე” ლიმფური კვანძების შემოწმებითაა შესაძლებელი. შესაძლებლობის შემთხვევაში ლიმფური სადინრების ნაწილი შენარჩუნდება. მცირე წარმონაქმნის ან მისი განსაზღვრული მდებარეობის შემთხვევაში სარძევე ჯირკვლის ამპუტაცია არ ხდება და კეთდება ჯირკვლის შემანარჩუნებლი ოპერაცია.
- მედიკამენტური მკურნალობა: უმეტესად სხვადსახვა ტიპის მედიკამენტთა კომბინაციებს, ანუ კომპლექსურ თერაპიას იყენებენ.
- რადიაციული სხივური თერაპია, რომელიც დისტანციურ და ინტრაოპერაციულ სხივურ თერაპიას მოიცავს და რადიკალური შედეგის მისაღწევად საკმაოდ ეფექტურია მიუხედავად მრავლობითი გვერდითი ეფექტისა.
როგორ დავიცვა თავი მკერდის კიბოსგან?
კიბოსთან გამკლავება ადვილი არ არის, უფრო მარტივი მისგან თავის დაცვაა. არსებობს ფაქტორები, რომლებიც გვეხმარებიან, შევამციროთ მკერდის კიბოს განვითარების რისკი მაშინაც კი, თუ ოჯახური წინასწარგანწყობა გვაქვს მის მიმართ:
- მშობიარობა 30 წლამდე ამცირებს მკერდის კიბოთი დაავადების რისკს.
- კვლევებმა აჩვენა, რომ რეგულარული სექსი მკერდის კიბოს განვითარების რისკს საგრძნობლად ამცირებს, რაც, სავარაუდოდ, ჰორმონების ოქსიტოცინისა და DHEA – ს (დეჰიდროეპიანდროსტერონის) დამსახურებაა. ბერძენ მეცნიერებს თუ დავუჯერებთ, ქალებში, რომლებსაც თვეში ერთხელ და მეტჯერ აქვთ სექსი, მკერდის კიბოს განვითარების პროცენტი ნაკლებია. სხვათა შორის, ასეთივე კლების სტატისტიკა ვრცელდება მამაკაცებზეც.
- სიმსივნის განვითარების რისკს ამცირებს ლაქტაციაც. რაც დიდ ხანს გრძელდება ძუძუთი კვება, მით მეტად მცირდება მკერდის კიბოს განვითარების რისკი.
- ფიზიკური დატვირთვა და ჯანსაღი საკვები საუკეთესო საშუალებაა ზედმეტი წონისაგან და შედეგად მკერდის კიბოსაგან თავის დასაცავად. Harvard Medical School – ის კვლევამ აჩვენა, რომ 12 – დან 22 წლამდე ქალები, რომლებიც 3 ან 4 საათს სირბილს (ან 13 საათს ფეხით სიარულს) უთმობენ კვირაში, 23 % – ით უფრო ნაკლებად არიან მიდრეკილნი მომავალში მკერდის კიბოს განვითარებისადმი.
- თამბაქოსა და ალკოჰოლზე უარის თქმა არა მხოლოდ მკერდის სიმსივნის პრევენციისთვისაა სასარგებლო.
- დალიე მწვანე ჩაი! ჩაი საუკეთესო ანტიოქსიდანტია და ზოგიერთი კვლევის თანახმად შეუძლია, ესტროგენის გამომუშავებაც შეაფერხოს.
- გამოიკვილე შენი ოჯახის ისტორია: დამძიმებული გენეტიკა მკერდის კიბოს რისკს ერთი ორად ზრდის, თუმცა არსებობს სპეციალური გამოკვლევა, რომელსაც შეუძლია განსაზღვროს, ხართ თუ არა მკერდის კიბოს სპეციფიური BRCA1 და BRCA2 გენების მუტაციის მატარებელი. სამწუხაროდ ეს გამოკვლევა საკმაოდ ძვირადღირებული გახლავთ და ამის გამო მასობრივი სკრინინგისთვის არ გამოიყენება.
- პროფილაქტიკური ქირურგია: გარდა სიმსივნის მკურნალობის ქირურგიული მეთოდისა, იმ პაციენტებში, ვისაც მკერდის კიბოს განვითარების რისკი ძალიან მაღალი აქვთ, კეთდება პროფილაქტიკური მასტექტომია (ჯანმრთელი სარძევე ჯირკვლის მოკვეთა). ბოლო დროის ყველაზე ცნობილი ადამიანი, ვინც მასტექტომიას პრევენციის მიზნით მიმართა, ანჯელინა ჯოლი გახლავთ, რომელსაც დატვირთული სამედიცინო გენეტიკის გამო მკერდის სიმსივნის რისკი 87% -ით ჰქონდა გაზრდილი.
- თვითგასინჯვა და სკრინინგი ყველაზე დიდი აგურია მკერდის კიბოს პრევენციაში. სამედიცინო რეკომენდაციების თანახმად ყოველი 20 – დან 40 წლამდე ქალი მამოგრაფიას უნდა იტარებდეს ერთხელ მაინც ყოველ 3 წელიწადში. 40 წელს გადაცილებულ ქალებში მამოგრაფია წელიწადში ერთხელაა რეკომენდირებული. მიუხედავად იმისა, რომ მამოგრაფია სასიამოვნო და კომფორტული პროცედურა ნამდვილად არ გახლავთ, მისი დამსახურებით მილიონობით ქალს შეუნარჩნდა სიცოხლე, რადგანაც სიმსივნე საწყის სტადიაზე იქნა აღმოჩენილი.
- უფასო სკრინინგის პროგრამა საქართველოში: თუ ხართ 40-დან 70 წლამდე ასაკის, საქართველოს მოქალაქე, ძუძუს კიბოს სკრინინგის სახელმწიფო პროგრამით თქვენ უფასოდ გეკუთვნით მამოლოგის კონსულტაცია, მამოგრაფია, ექოსკოპია (საჭიროების შემთხვევაში) და ციტოლოგია (საჭიროების შემთხვევაში). დამატებითი ინფრმაციისთვის ეწვიეთ ეროვნული სკრინინ – ცენტრის ვებ გვერდს: http://www.gnsc.ge
P.S. დღეს მსოფლიოში 3 მილიონამდე ადამიანი ცხოვრობს, ვინც უკვე დაამარცხა მკერდის კიბო და კიდევ 5 მილიონი, რომელსაც უკვე 5 წელია, რაც ეს დიაგნოზი დაუსვეს. მკერდის კიბო მხოლოდ ვარდისფერი ბაფთა არ არის, მაგრამ მის შემდეგ ცხოვრება გრძელდება! სწორედ ამის ჩვენება სურდა ფოტოგრაფ David Jay -ს, რომელმაც სააშკარაოზე გამოიტანა და ფირზე აღბეჭდა იმ ქალების ნაიარევები და სიმამაცე, რომლებსაც მასტექტომია ჩაუტარდათ; მათ ეს შეძლეს და დაამარცხეს კიბო. შეძლებ შენც!
პოსტი წარმოადგენს კიბოს კვლევის ცენტრის საკონკურსო ნაშრომს თემაზე “კიბოს ხილვადობა”.
თამრის ბლოგი 